KOLONIALE GENEESHEREN,

(Door Rien "De Oude Meester" Pheifer, erfgoedgids.)

Een komen en gaan.

Omdat ik als gids bij www.InVeenhuizen.nl regelmatig groepen door ons dorp leid om ze over de interessante geschiedenis te vertellen moet je af en toe op bijscholings- c.q. verdiepingscursus.
Die heb ik mezelf aangeboden in de vorm van een boek.



Het is een machtig interessant boek geschreven door mevr. Roelfsema, de echtgenote van onze toenmalige dorpshuisarts in Norg dhr. W. Roelfsema, en staat boordevol wetenswaardigheden aangaande de gezondheidszorg in de koloniën van de Mij. van Weldadigheid.
Het levert vele weetjes* op waarop, zoals u weet, ik gek ben.

Zo las ik dat de MvW. tussen1826 en 1859 zeventien keer een oproep voor een geneesheer heeft moeten plaatsen.
De redenen om te solliciteren waren minder talrijk.
De meerderheid van de gegadigden ondervond in eigen dorp of stad veel concurrentie van andere geneesheren of had een gebrek aan klandizie vanwege weinig behoefte aan medische zorg. Vooral voor hen die een groot gezin hadden te onderhouden kon een vast jaarinkomen bij de MvW een verschil maken met bittere armoede.

Een sollicitant schreef:
“De zinspreuk Uwer Edele Maatschappij is, weldadigheid, welnu wees dan mij weldadig en vestigd Uwe aandacht op mij.” (hij kreeg de baan niet)
Toch was er, eenmaal aangenomen na langdurige ambtelijke procedures, onder de koloniale geneesheren nogal wat verloop. In Veenhuizen zelfs tweemaal meer dan in de overige koloniën. Redenen hiervoor waren o.a.:
Sterfgevallen.
Van de 30 koloniale geneesheren stierven er 8 door ziektes zoals tyfus die er heersten binnen de gestichten. In Veenhuizen I (eerste gesticht) waren dat er zelfs 5 van de 12!!

Ontslag

Ontslag door de Permanente Commissie (PC)
Drankmisbruik en gebrekkige medische kennis was reden voor de PC om 6 geneesheren weer te ontslaan.
Zelf ontslag genomen.
Dat was de grootste groep.

Redenen hiervoor waren wisselend maar een sprong er toch wel uit en die had alles te maken met het ambtelijke rangenstelsel.
Veel geneesheren voelden zich miskend in hun ervaring en kwaliteiten doordat ze beperkt werden in hun medisch handelen. Dat kwam doordat ze onder het gezag stonden van hoger geplaatste ambtenaren (zonder medische kennis)
Voor medicus Sasse was op enig moment de maat vol.
Hij schreef zijn ontslagbrief aan de PC dat hij niet langer bevelen wilde opvolgen van “menschen die volstrekt leeken zijn”.
Hij doelde hiermee op adjunct directeur J.Poelman die hem bij herhaling had gewezen op zijn ondergeschiktheid.

“Moge de Perm. Commissie naar eenen Geneesheer omzien die laag genoeg is zich soortgelijke aanmatigingen te laten welgevallen”, zo eindigde Sasse zijn ontslagbrief.

Andere redenen voor het nemen voor ontslag waren de onwetendheid over wat men in de koloniën te wachten stond. Het leven in een kleine gemeenschap waarbij de sociale controle groot was. Onderlinge wedijver en het veilig stellen van eigen posities veroorzaakte kwaadsprekerij en verdachtmakingen. (verkrachting en ontucht) Meerdere geneesheren waren hiervan slachtoffer.
Maar ook de karige bezoldiging die niet in verhouding stond tot het vele werk dat ervoor gedaan moest worden, geen bijverdiensten mogen hebben door bijv. verkoop van medicijnen, het niet mogen behandelen van patiënten die niet tot de koloniale bevolking behoorden, noopten velen tot het nemen van ontslag en leidde tot een groot verloop onder de geneesheren.


* weetjes zijn wetenswaardigheden die leuk zijn om te weten vooral als je het eerst nog niet wist.
Een eerder weetje uit hetzelfde boek beschreef ik hier eerder: de vermoedelijke herkomst van het woord “verpleegde”.

1 december 2023